Czego „znane wiadome” uczą nas o „znanych niewiadomych” i „nieznanych niewiadomych”? Refleksje nad naszą wiedzą o wczesnośredniowiecznym/wikińskim mennictwie i obiegu monetarnym

The aim of this paper is to make us aware of the limits of the numismatic documentation of Northern and Eastern Europe during the Early Middle Ages/the Viking Age. The sheer mass of material – almost 900,000 coins are recorded from finds along with numerous non-monetary silver artefacts – may induce us to think that everything is documented already, but at a closer scrutiny, this turns out to be wrong. Some regions and periods and some find categories are well covered by the material, others not. The paper presents a series of cases where a new find, a new technology (e.g. metal detector), a new methodological approach (e.g. die studies) or simply a more detailed study of the material brought new and unexpected insights. Some of the cases concern the coin production, others the coin circulation. Going beyond numismatics seen in isolation, the results inform us about the economic, political and social structures of the past society and thus highlight the contribution of numismatics to the study of history. In turn, these knowledge break-throughs open new paths of research and, significantly, make us aware of potential similar parallel cases of not yet recognized insights. This will help us to guide future research. In some cases, it would even be safe to extrapolate from the specific innovative case study to more general assumptions. In particular, the paper highlights danger of drawing conclusions from absence of evidence. Several examples are presented where the supposed lack of finds or of coin production turned out to be the result of inadequate research methods or technologies for finding the material in the ground. In other cases, the hazard of the discovery of a hoard changed the situation from absence or scarcity to abundance overnight. If conclusions are to be draw from absence of evidence, a minimum requirement would be to check that adequate research methods have been applied in order to ascertain that the absence is real and not the result of present day factors.Celem niniejszego artykułu jest dyskusja nad ograniczeniami rozpoznania numizmatycznego Europy Północnej i Wschodniej we wczesnym średniowieczu/okresie wikińskim. Sam ogrom materiału – ze znalezisk pochodzi prawie 900 tysięcy monet oraz srebra niemonetarnego – może skłaniać do przekonania, że wszystko jest już udokumentowane. Jednak głębsza refleksja pokazuje, że jest to przekonanie błędne. Niektóre regiony, okresy bądź kategorie znalezisk są dobrze rozpoznane, jednak stan rozpoznania innych pozostawia wiele do życzenia. Artykuł przedstawia serię przypadków, w których nowe znalezisko, nowa technologia (np. wykrywacz metalu), nowe podejście metodologiczne (np. badania połączeń stempli) lub po prostu bardziej szczegółowe badanie materiału przyniosły nowe i nieoczekiwane spostrzeżenia. Niektóre przytoczone przypadki dotyczą etapu produkcji, zaś inne etapu obiegu monet. Wykraczając poza numizmatykę widzianą jako samodzielną dyscyplinę, wyniki informują nas o ekonomicznych, politycznych i społecznych strukturach dawnego społeczeństwa, a tym samym podkreślają wkład numizmatyki w badanie historii. W efekcie nowe ustalenia otwierają nowe ścieżki badawcze i co istotne, uświadamiają nam istnienie potencjalnie podobnych przypadków w nierozpoznanych jeszcze obszarach. Pomagają również w planowaniu przyszłych badań. W niektórych przypadkach można nawet przeprowadzić ekstrapolację wyników konkretnego studium przypadku na bardziej ogólne założenia. Artykuł w szczególności zwraca uwagę na niebezpieczeństwo wyciągania wniosków wynikających z braku dowodów. Przedstawiono kilka przykładów, w których rzekomy brak znalezisk lub produkcji monet okazał się wynikiem nieodpowiednich metod badawczych lub technologii poszukiwania materiału w ziemi. W innych przypadkach, odkrycie skarbu zmieniało z dnia na dzień obraz z braku lub niedostatku źródeł na ich obfitość. Jeżeli wnioski mają być wyciągane z braku dowodów, minimalnym wymogiem byłoby sprawdzenie czy zastosowano odpowiednie metody badawcze